Wady stóp - profilaktyka, diagnostyka i leczenie
Wady stóp, zarówno te wrodzone, widoczne natychmiast po urodzeniu, jak i nabyte, ujawniające się w późniejszym okresie życia (np. paluch koślawy), wymagają nie tylko odpowiednio zaplanowanego leczenia, ale i wdrożenia stosownych działań profilaktycznych. Stopy mają za zadanie utrzymywać ciężar ciała, dostosowywać się do zmian podłoża, a co najważniejsze – służyć do chodzenia. Wszelkie związane z nimi nieprawidłowości powinny być diagnozowane, a następnie leczone. Zaniechania w tym zakresie mogą prowadzić do poważniejszych komplikacji zdrowotnych, w tym schorzeń i zniekształceń stóp, zespołów bólowych kręgosłupa, zwyrodnień stawów itd.
Klasyfikacja wad stóp, główne objawy i sposoby leczenia
Wady stóp możemy podzielić na wrodzone (stopa płasko-koślawa, stopa końsko-szpotawa i szereg innych) oraz nabyte (różnego rodzaju zniekształcenia stóp, w tym stopa płasko-koślawa nabyta).
- Stopa płasko-koślawa – schorzenie, które występuje przede wszystkim u dzieci i objawia się m.in. bólem stóp i łydek. Polega ono na obniżeniu podłużnych łuków stopy, przy czym pięta jest odchylona na zewnątrz. Przypadłość ta zazwyczaj jest skutkiem niewydolności układu mięśniowo-więzadłowego. Leczenie we wczesnym stadium obejmuje kinezyterapię i ćwiczenia wzmacniające mięśnie, z naciskiem na te kształtujące łuk poprzeczny stopy. Oprócz tego wykorzystuje się dopasowane buty, indywidualnie dobrane wkładki oraz ortezy. Zaleca się również wykonywanie ćwiczeń mających na celu wzmocnienie mięśnia piszczelowego tylnego, jak np. podnoszenie drobnych przedmiotów za pomocą palców stóp czy jazda na rowerze. W sytuacji, gdy stan stopy pogorszył się w wyniku długotrwałego zaniechania, należy przeprowadzić leczenie operacyjne.
- Stopa końsko-szpotawa – wrodzone zniekształcenie polegające na złożonej deformacji stóp. Jest najczęstszą po dysplazji stawu biodrowego wadą rozwojową narządu ruchu. Deformacje uwarunkowane są nieprawidłowościami wzajemnego ustawienia kości stępu. Kość piętowa, łódkowata i sześcienna rotują (okręcają) się wokół kości skokowej i ustawiają w odwróceniu. Nieleczona stopa końsko-szpotawa skutkuje niepełnosprawnością, deformacją i bolesnością przy ruchach. W przypadku tej wady wdrażane jest leczenie zachowawcze, które polega na stopniowym, ręcznym kształtowaniu stóp dziecka już w pierwszych dniach po urodzeniu. Leczenie operacyjne może być rozpoczęte w pierwszym roku życia – wykonuje się je u dzieci, u których leczenie zachowawcze nie przynosi oczekiwanych rezultatów.
- Stopa płasko-koślawa nabyta – polega na stopniowym obniżaniu podłużnych łuków stopy i koślawym ustawieniu pięty. Przy niewydolności mięśniowej stopa rozpłaszcza się jedynie przy obciążeniach. Bez stosownej terapii mającej na celu ograniczenie rozwoju wady może dojść do trwałego zniekształcenia, dolegliwości bólowych, a nawet do trwałego i bardzo bolesnego przykurczu stopy. W leczeniu stopy płasko-koślawej podstawę stanowi profilaktyka, a więc m.in. aktywny tryb życia i noszenie odpowiednio dobranego obuwia. Zalecane są też wkładki ortopedyczne.
Inne wybrane zniekształcenia stóp: rodzaje, przeciwdziałanie i leczenie
Do wad stóp zaliczamy m.in. paluchy koślawe (haluksy), paluch sztywny, palce młotkowate.
- Haluks, czyli paluch koślawy, to stosunkowo często występująca u osób dorosłych deformacja. Polega ona na zniekształceniu stopy na poziomie pierwszego stawu śródstopno-paliczkowego, czyli tam, gdzie zaczyna się paluch. Szpotawe ustawienie pierwszej kości śródstopia powoduje, że zniekształcony staw odstaje do boku (koślawo), co uwidacznia się odchylonym paluchem. Staw często pokryty jest zapalnie zmienioną i bolesną kaletką maziową. W stadiach zaawansowanych mogą pojawiać się jednocześnie płaskostopie poprzeczne oraz zmiany zwyrodnieniowo-zapalne stawów stopy. W przypadku haluksów podstawą są działania profilaktyczne, a więc noszenie dobrze dopasowanego obuwia, wykonywanie gimnastyki stóp, kąpiele stóp w ciepłej wodzie z dodatkiem olejków eterycznych lub soli kosmetycznej itp. Leczenie haluksów jest tylko operacyjne, przy czym dobór zastosowanych metod ustalany jest indywidualnie w zależności od stopnia zaawansowania zniekształcenia u danego pacjenta.
- Paluch sztywny to choroba zwyrodnieniowa stawu śródstopno-paliczkowego palucha. Objawia się przede wszystkim ograniczeniem możliwości zgięcia grzbietowego stawu, stanem zapalnym w jego okolicy, obrzękiem i bólem. W zaawansowanym stadium widać deformację stawu. W przypadku palucha sztywnego może być wskazane leczenie operacyjne, które ma na celu przywrócenie ruchomości stawu i zmniejszenie dolegliwości bólowych. Do nieoperacyjnych metod leczenia zaliczamy farmakoterapię (m.in. leki przeciwbólowe, leki przeciwzapalne, iniekcje dostawowe) oraz fizykoterapię.
- Palce młotkowate to zniekształcenie drugiego, trzeciego lub czwartego palca u stopy. Polega na trwałym przykurczu zgięciowym palca w stawie międzypaliczkowym bliższym. Przyczyną jest zaburzenie równowagi między mięśniami zginającymi a prostującymi palec. Palce młotkowate są zwykle schorzeniem towarzyszącym zaawansowanym postaciom palucha koślawego. Leczenie operacyjne jest w takich przypadkach leczeniem z wyboru. Istotna jest profilaktyka polegająca na noszeniu prawidłowego obuwia.